(Trang 31)
| MỤC TIÊU Thực hiện được thí nghiệm điều chế xà phòng từ chất béo. |
| Xà phòng là sản phẩm quen thuộc trong đời sống hằng ngày, với đủ loại kiểu dáng, màu sắc cũng như hương thơm. Em có biết cách làm xà phòng từ những nguyên liệu sẵn có trong gia đình không? |
I. GIỚI THIỆU VỀ XÀ PHÒNG
1. Khái niệm
Xà phòng (hay xà bông) là chất tẩy rửa các vết bẩn, diệt vi khuẩn. Thành phần của xà phòng là muối sodium hoặc potassium của acid béo. Xà phòng thường được dùng dưới dạng bánh, bột hoặc chất lỏng. Xà phòng thường được điều chế bằng cách cho chất béo (triester của glycerol với acid béo) tác dụng với kiềm.
2. Quá trình tẩy rửa của xà phòng
Sự tẩy rửa là làm sạch các bề mặt của một vật thể rắn. Cơ chế tẩy rửa của xà phòng theo một tiến trình lí hoá khác hẳn với việc hoà tan thông thường. Ban đầu, sợi vải có dính vết bẩn dạng dầu mỡ được ngâm trong môi trường nước. Do sức căng bề mặt của nước lớn nên nước không thể tách hoặc hoà tan dầu mỡ. Khi hoà tan xà phòng vào nước, dung dịch xà phòng có sức căng bề mặt nhỏ hơn nước và có thể thấm sâu vào sợi vải và lôi các vết dầu mỡ ra. Các vết dầu mỡ được lấy ra và treo lơ lửng ở dạng nhũ tương hoặc dung dịch đồng nhất.
Cơ chế làm sạch của xà phòng được thể hiện trên Hình 5.1. Các "đuôi" không phân cực của xà phòng dính vào vết dầu mỡ. Các nhóm phân cực hoà tan trong nước và giúp đẩy các vết dầu mỡ ra khỏi bề mặt sợi vải.
|
Hình 5.1. Cơ chế làm sạch của xà phòng | Thành phần của xà phòng: muối sodium hoặc muối potassium của acid béo và các phân phụ gia khác (chất tạo độ cứng, hương liệu). Nguyên liệu sản xuất xà phòng: dầu ăn, mỡ động vật, kiềm, phụ gia. |
Phân tử xà phòng
Phân cực
Không phân cực
Vết dầu mỡ
Bề mặt vải
(Trang 32)
II. TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ
- Kết cấu bánh xà phòng: chắc, mịn, không có vết rạn nứt.
- Màu sắc: tươi sáng, đồng nhất.
- Mùi: mùi thơm dễ chịu, đặc trưng theo từng loại sản phẩm. Không có mùi hôi, chua của mỡ/dầu ăn bị phân huỷ.
- pH: khoảng từ 8 đến 10.
Hình 5.2. Xà phòng và các hương liệu tự nhiên pha vào xà phòng
| EM CÓ BIẾT Xà phòng thủ công Xà phòng thủ công được làm từ hỗn hợp các chất tự nhiên như: chất béo, dầu, dung dịch kiềm, glycerol. Qua phản ứng xà phòng hoá từ chất béo và dung dịch kiềm tạo nên phôi xà phòng. Tinh dầu nguyên chất và chất tạo màu tự nhiên được đưa thêm vào để xà phòng có màu sắc bắt mắt và hương thơm dễ chịu. Xà phòng thủ công sản xuất xong được để khô tự nhiên khoảng từ 2 đến 5 ngày, sau đó mới sử dụng. |
III. THỰC HÀNH ĐIỀU CHẾ XÀ PHÒNG
1. Chuẩn bị
- 50 g dầu thực vật hoặc mỡ động vật hoặc dầu ăn (dầu mới hoặc dầu đã sử dụng), tinh dầu (chanh, sả chanh, quế,...) và chất tạo màu.
- Dung dịch NaOH 10 M, dung dịch NaOH 0,1 M, dung dịch NaCl bão hoà.
- Khuôn định hình xà phòng.
2. Tiến hành
Hình 5.3. Sơ đồ chuyển hoá dầu thực vật thành xà phòng
Nguyên liệu: 50 g dầu thực vật
Thêm 25 mL dung dịch NaOH 10 M
Hỗn hợp chất lỏng
Gia nhiệt ở 80 – 85 °C
Khuấy trong 1 giờ
Hỗn hợp chất lỏng và chất rắn
Thêm tinh dầu, chất tạo màu
Khuấy
Hỗn hợp chất lỏng và chất rắn
Lọc
Chất rắn
Rửa chất rắn với dung dịch NaOH 0,1 M
Rửa lại bằng dung dịch NaCl bão hoà
Lọc
Chất rắn
Ép khuôn, để khô 15 ngày
Xà phòng thô
Cắt miếng
Xà phòng thành phẩm
Chú ý: Duy trì nhiệt độ ổn định trong suốt quá trình khuấy.
Câu hỏi
Trong quá trình sản xuất xà phòng, người ta cho thêm tinh dầu để làm gì?
IV. BÁO CÁO KẾT QUẢ THỰC HÀNH
Hãy viết báo cáo kết quả thực hành vào vở, gồm các mục sau:
1. Mục tiêu
2. Nguyên liệu, dụng cụ, hoá chất
3. Cách tiến hành
4. Thảo luận, đánh giá
5. Kết luận
| EM ĐÃ HỌC
|
| EM CÓ THỂ Tự làm một số loại xà phòng thủ công từ một số chất béo thông dụng ở địa phương như dầu ăn, mỡ động vật,... |
